Nieren

De nieren vormen de basis van ons urinewegstelsel. De nieren liggen aan de achterkant van de buikholte, aan weerszijden van de ruggengraat. Het zijn boonvormige organen ter grootte van een vuist. De nieren zijn zeer hardwerkende organen met uiteenlopende functies. Eén van de bekendste is het verwijderen van afvalstoffen uit het bloed.

Het duurt meestal lang voordat klachten aan de nieren worden opgemerkt. Dit komt omdat de symptomen vrij alledaags zijn zodoende worden deze klachten pas ontdekt als er al veel schade is ontstaan.

De functies van de nieren

• Het filteren en uitscheidden van afvalstoffen uit het bloed via de urinewegen
• Regulatie van de vocht- en elektrolyten balans
• Detoxificatie van medicijnen en andere toxische stoffen
• Rol bij de vorming van glucose (gluconeogenese) om gedurende de nacht de bloedsuikerspiegel op peil te houden
• Handhaving van het zuur-base evenwicht
• Heropname van voedingsstoffen waar een tekort aan is
• Activering van hormonen zoals calcitriol (vitamine D)
• Aanmaak van verschillende hormonen

De werking van de nieren

De werking van de nieren is enorm complex, dat is niet verwonderlijk gezien de vele functies die ze hebben. De nieren leveren een bijdrage aan de homeostase van het bloed en van het weefselvocht. Bij het filteren van het bloed en de productie van urine spelen de volgende mechanismen een belangrijke rol: ultrafiltratie, reabsorptie en excretie.

Het bloed stroomt via aftakkingen van de aorta naar de nierslagader en vervolgens de nieren binnen. Iedere nier bevat zo'n één miljoen nefronen die bestaan uit kleine poreuze kluwen van bloedvaatjes (een soort zeeflichaampjes) waar het bloed gefilterd wordt. Dat wil zeggen dat water met opgeloste stoffen door de zeeflichaampjes worden geperst, dit noemen we voorurine. Grote moleculen zoals rode bloedcellen en eiwitten blijven in het bloed achter.

De nefronen produceren dagelijks wel tussen de 140 en 180 liter voorurine ook wel ultrafiltraat genoemd. Het grootste gedeelte, inclusief nuttige voedingstoffen zoals glucose en aminozuren, wordt weer terug opgenomen. Dit noemen we resorptie.

Uiteindelijk blijft er 1,5 á 2 liter urine over die wordt opgevangen in het nierbekken en via urineleiders en de blaas het lichaam verlaat. Urine bevat de afvalstoffen van onze stofwisseling en mag een minimale hoeveelheid proteïne bevatten.

Wanneer urine teveel eiwitten bevat is er iets mis met het fijnste filter van de nefronen, de podocytenlaag. Die heeft als taak om te voorkomen dat grote moleculen zoals eiwitten uit het bloed gefilterd worden en in de urine terecht komen.

De bouw van de nieren

De nefronen

Zoals genoemd zijn de nieren opgebouwd uit nefronen. Een nefron is een functionele filtereenheid. Er zitten meer dan 1 miljoen nefronen in elke nier, die bezig zijn met de bloedzuivering en bijdragen aan de urineproductie. Een nefron bestaat uit een netwerk van bloedvaatjes (glomeruli), omgeven door het kapsel van Bowman (deze vormen samen het lichaampje van Malpighi of nierlichaampje) en een nierkanaaltje. Onder druk vind in het nierlichaampje de filtratie van het bloed plaats. Waarna de voorurine via het nierkanaaltje naar het nierbekken stroomt.

Het nierkanaaltje of de nierbuis (tubulus) bestaat uit 4 delen

de proximale tubulis, de lus van Henle, de distale tubulus en de verzamelbuis. In deze delen vindt de resorptie van water, glucose en aminozuren uit voorurine plaats, elk met een eigen functie in dit proces. Zo bestaat de lus van Henle uit een dalend deel en een stijgend deel. In het dalende deel vind de uitwisseling plaatst van water uit de voorurine en in het stijgende deel worden opgeloste stoffen zoals zouten en mineralen doorgelaten.

Aanmaak van hormonen

Nieren zijn ook betrokken bij de productie van de hormonen renine en erytropoëtine. Renine is onderdeel van het RAAS systeem (renine-angiotensine-aldosteron-systeem). Dit systeem regelt met name de bloeddruk. Ook wordt hier de water-mineraalhuishouding gereguleerd.

Erytropoëtine (EPO) stimuleert de aanmaak van rode bloedcellen in het beenmerg. EPO was enige tijd negatief in het nieuws omdat sporters hun uithoudingsvermogen vergrootten door toediening van dit hormoon als een vorm van doping.

Antidiuretisch hormoon (ADH)

De resorptie van kalium, natrium en water wordt voor een groot deel gereguleerd door het in de bijnier geproduceerde aldosteron (via het RAAS systeem). Daarnaast wordt de terug opname ook gereguleerd door het antidiuretisch hormoon (ADH) ook wel vasopressine genoemd.

ADH wordt geproduceerd door de hypothalamus als reactie op dehydratie. ADH zorgt ervoor dat de nieren minder water uitscheidden zodat de bloeddruk stijgt.

Vitamine D

Met calciferol wordt zowel Vitamine D3 als D2 bedoeld. Calciferol wordt door de huid geproduceerd onder invloed van de zon en het is tevens verkrijgbaar in supplementvorm. Deze vorm van vitamine D is echter nog niet biologisch actief.

Calciferol wordt naar de lever vervoerd en wordt daar omgezet in 25-OH vitamine D (25 hydroxyvitamine D). Dit gaat op transport richting de nieren. Waar het vervolgens in de mitochondriën van de nieren wordt omgezet in calcitriol (1 alpha25-dihydroxyvitamine). Dit is de actieve vorm van Vitamine D dat essentieel is voor de opname van calcium en het behoud van gezonde botten.

Geschreven door: Liesbeth Thoen
Beoordeeld en bewerkt door: Marcella van der Wel

Bijgewerkt op: 13 juni 2023